Ferit Edgü- Van Gogh Yüz Yıl Sonra

* Aşağıdaki yazılar Ferit Edgü'nün, yüzüncü yılında Van Gogh anısına kaleme aldığı kitaptan doğrudan yapılmış alıntılardır. Van Gogh ile ilgili yabancı kaynaklardan müteşekkil büyük bir literatür vardır. Türkiye'den bir yazarın, sanatçı kimliğiyle Ferit Edgü'nün bu literatüre yaptığı katkı oldukça anlamlıdır. Bir Türk yazarın kaleminden Van Gogh'un yaşamını, resimleri ve sanatını okumak baya zevkli.

Çünkü özgürlük de, kurtarıcı ışık da yaratıcılıktadır, resimdedir.

Ama gene de devam eder. Ressam olmaya karar verdikten sonra, yalnızca resim yapacaktır. 

Oysa, karar çoktan verilmiştir. Tüm başarısızlığı, bu içinde patlamayı bekleyen ressamlığından kaynaklanıyordur da, ne o, ne başkaları biliyordur.

Dünyanın çamuruna bulaşmamanın tek yoludur yaratmak. 

Çünkü başkalarının diliyle konuşarak sanatçı olunmaz. 

Mutsuzluğu, yalnızlığın bir uzantısı olarak, yazgısı olarak kabullendiği kesin.

O yalnızca, acının sevince; yalnızlığın birlikteliğe; gecenin gündüze dönüşmesini istemektedir.

Belki bu istekle, yıldızlı gecelerin resmini yapmak cesaretini göstermiştir.

Ama yaratmak için ilkin kendi sesine sahip olması gerektir.

Ne talihsizlik!

Eğitilmemiş, kötü, berbat bir sesi vardır.

Kendi kendine, baka okuya eğitir sesini. Güzel bir ses değildir aradığı. Kendi sesidir. Mektuplarında hep bu sesi arar. Çiziktirmelerinde hep bu sesi arar. Resimlerinde bu sesi arar.

Çoktan bulmuştur sesini. Olsun, o gene arar. Van Gogh, Nietzsche'yi aynı yıl, aynı ay, aynı gün şöyle yanıtlayabilirdi: "Günaydın, bana izin verilenleri görmeye çalışıyorum." 

İki deli. İki dehâ.

Birinde sözcükler, kavramlar. İkincisinde biçimler ve renkler.

Ayna, yaşamın aynası, içinde kendisini

görmek istediği ayna, bir değil bin kez kırılmıştır.

Ve hep o kırık ayna imgesi ile yaşayacaktır. Tüm otoportrelerini ayna karşısında gerçekleştirir.

Kendi kendisinin hem modeli, hem ressamıdır. 

"Anarşi, karamsardır." 

Karamsarlıkta doğar ve bu karamsarlığı yansıtır.

Van Gogh'un hayranlık duyduğu Japon resminin ustalarından Hokusai, ömrü boyunca, otuz-sekiz kez adını değiştirmiştir. Her üslûp değişiminde, gelenek gereği, adını (imzasını) da değiştirmiştir. 

Kimi zaman yenilgiye uğramış olmak, zafer kazanmaktan daha önemlidir.

Adı Zafer olan ve tüm yaşamı yenilgilerle geçmiş bir insan.

Yenilgiyse yenilgi!

Yazgıysa yazgı! 

Yaşamın sillesini yemekse, yaşamın sillesini yemek!

Ama tüm bunlara karşı koyacak olan yaratılan resimlerdir. 

Gün boyu yaratılan, gece boyu düşlenen resimler.

Deliler gibi çalışır.

Çoğu kez, bir akıl hastasını iyileştirmek, onu öldürmek demektir. Ya da onu "intihar etmek".

Van Gogh, dünyaya bakan ve gören ve resminde bu gördüğü, algıladığı dünyadan yola çıkarak yepyeni, özgün, kişisel bir dünya yaratan sanatçılardandır. 

Tüm büyük ressamlar gibi.

Onun yaşamına bakarak resmini, resmine bakarak yaşamını kavramamız zor değildir. Acı çekiyordu. Resimleri de acı çeken bir adamın resmidir.

Anarşi kendi içinde son derece tutarlı.

Düzensizlik kendi içinde düzenli.

Yarın değil, üç ay sonra yapacağı resmi biliyordu.

Tasarlamıştı. Eskizini yapmıştı. Kâğıt üzerinde. Bir mektupta. Çünkü eli, düş gücüne, sezgiler­ ine, tek sözcükle yaratıcılığına yetişemiyordu. Bir ayda 50 yağlıboya tablo yarattığında bile. 

Ama yaşamı, sevinci, mutluluğu bilmiyordur. Oysa, her yarattığı resim bir sevinç, bir mutluluktur. Gerçek sevincin, mutluluğun elde edilmiş sevinç, mutluluk olduğunu bilmeyen mi var?

Ödemek gerektir, sevinci de, mutluluğu da, aşkı da.

(İktidarsız Kafka'nın, mektuplarını, romanlarını yazarken orgazm olduğuna inanan ben, iktidarsız olmayan Van Gogh'un her başarılı bulduğu resmi bitirdiğinde orgazm olduğuna niçin inanmayayım?) 

Nietzsche, 1889'un bir günü şöyle bir not düşmüştür; "Elveda, bana izin verilenden ötesini gördüm."

Van Gogh, Nietzsche'yi aynı yıl, aynı ay, aynı gün şöyle yanıtlayabilirdi: "Günaydın, bana izin verilenleri görmeye çalışıyorum." 

İki deli. İki dehâ.

Birinde sözcükler, kavramlar. İkincisinde biçimler ve renkler.

Van Gogh, 1936 yılma değin yaşayacak olsaydı, XX. yüzyıl resim sanatı kuşkusuz, bambaşka bir yol izleyecek, tarihi de bugünkünden farklı olarak yazılacaktı. 

Ama o, resimleri bir kez gerçekleştirdiğinde (yoksa doğurduğunda mı demeliyim?) onları unutuyordu. 

Resimleri üzerine titreyen ressamlardan değildi. Üzerine titrediği resimler, üzerinde çalıştığı ya da kafasının içinde olup da henüz gerçekleştirmediği resimlerdir. 

Mektuplarında, eski resimlerinden hiç söz etmez.

Yalnızca çalışmakta olduğu resimlerden ve tasarılardan söz eder.

Resmi "doğurmuş" ve o resimle artık/sanki bir ilgisi kalmamıştır.

Öylesi bir yaratıcılık, doğurganlık içindedir ki doğmuş çocukları değil, doğurmakta olduğu ve yarın doğuracağı yapıtlardır onu ilgilendiren. Ona acı çektiren. Onu coşturan. 

Ama onlardan farklı olarak bir isteği vardır: yaratma özgürlüğünün kendisine verilmesi. Çünkü ancak böylece Vincent olarak kalabilir. 

Eğer yaratmayı, resmini yapmayı sürdüremezse, işte o zaman gerçekten hastalığına teslim olacaktır. 

Resimde, der, beni yaşamdan koparıp alacak yolu arıyorum yalnızca." 

Çoğu kez krallar kadar zengin olduğuna inanır. "Parasal olarak değil elbet, ama (her gün aynı olmasa da), çalışmalarımda kendimi tüm ruhum ve yüreğimle adayacağım bir şeyler bulduğum için, bu yaşamıma anlam kazandırdığı, esin kaynağı olduğu için zenginim."

Ve ne olursa olsun yaşamım yönlendirecek işi bulmuş birinin, Tanrı'nın büyük armağanına kavuştuğunu öylesine iyi biliyorum ki kendimi bahtsızlar arasında saymam söz konusu değil."

Van Gogh, son derece açık bir biçimde gerçek kurtuluşu dile getirir: "Herkesin kendi düğümünü kendinin çözmesi gerek."

"Devam etmek, devam etmek, işte gerekli olan bu..." 

"Devam etmek... devam etmek.. diye yazmıştır. Ama neye devam edecektir? Yalnızlığına. Yaratmaya. Resme.

Çünkü yaşamının tek dayanağı resimdir. Deliliğinin tek denge öğesi. 

Deliliğinin tek denge öğesi. 

Van Gogh'un ölüm döşeğinde kardeşi Theo'nun kulağına fısıldadığı son sözleri: "Bir cehennemde yaşadım. Gittiğim yerde daha kötü bir cehennem olamaz.''