adalet ağaoğlu - ölmeye yatmak

ölmeye yatmak, adalet ağaoğlu'nun ilk romanıdır. cumhuriyet dönemi doçenti olan aysel'in başkent ankara'da bir otel odasında ölmeye yatmasını anlatır. aysel, ölmeye yattığı iki saat zarfında bütün yaşamını gözden geçirme, yaşadığı dönemle ve kendisiyle hesaplaşma imkanı bulur. iki saat geçtikten sonra aysel, kalkar ve oteli terkeder.

1930'lu cumhuriyetin ilk yıllarından 1960'lı ismet inönü dönemi yıllarına kadar olan siyasi dönemin bir panoraması niteliğindedir kitap. yanlış batılılaşmanın sadece tanzimat döneminde başlayıp bitmediğini 80 yıl geçtikten, cumhuriyet kurulduktan sonra bile devam ettiğini gösterir. hatta cumhuriyetin ilk yıllarında batılılaşma daha (yanlış, çarpık, sathi ve taklitten) ibarettir.

adalet ağaoğlu, ölmeye yatmak kitabını 1973'te yazmıştır. dönem şartlarına göre yeni sayılabilecek anlatım tarzları denemiştir. şöyle ki; kitapta birden fazla anlatıcı vardır. en az dört karakter hikayelerini kendi ağızlarından anlatmaktadır. bunlara ek olarak tanrı anlatıcı tekniği de kullanılmıştır.

kitapta anlatılan karakterlere kısaca göz atmak gerekirse;

dündar öğretmen: dündar bey değil, bay dündar'dır. kraldan çok kralcıdır. dolayısıyla da atatürkten çok atatürkçü. şekilcidir. ulus gazetesini takip eder. küçük bir kasabada cumhuriyetin yılmaz bir neferi gibi çalışır. devletten takdir bekler ve ulus gazetesinde de adının takdir edilenler listesinde yer almasının özlemiyle yanar tutuşur. okuluna atatürk büstü dikmenin hayalini taşır. bayramlarda çocuklara  klasik müzik eşliğinde vals ve rondo oynatır. köylüyü karşısına almaktan çekinmez, cesur bir cumhuriyetçidir. kitapta anlatılan tüm karakterlerin öğretmenliğini yapmış ve okumalarını sağlamıştır. bu yönüyle kendisiyle gurur duyar.

aysel: saçları örgülüdür. etek boyu halen dizlerinin altındadır. dolayısıyla henüz doğuludur. batılılaş(a)mamıştır maalesef. yine de anne ve babasının karşı çıkmasına rağmen okuyan idealist türk gençlğinin bir ferdidir. atatürk kızıdır. yaptığı her hareketten atatürk'ün hoşnut olup olmayacağını düşünür. medeni olmaya, çağdaş davranmaya çalışır. anne babasını doğulu oldukları, geri kaldıkları ve atatürk'ü anlamadıkları için küçümser ve onlardan utanır.

aydın: kaymakamın oğludur. galatasaray'da ortaokul okumuştur. fransızca konuşur, yazar bu yönüyle kendisini akranlarından üstün görür. üstelik medeni cesareti vardır. partilerde kızları dansa kaldıracak kadar medenidir. aysel'i,  yeterince medeni ve şehirli davranmadığı için küçümser.

ali: en beğendiğim karakterdir. köylüdür, yoksuldur ve ancak bay dündar'ın çabalarıyla ve şakir ağa'nın el vermesiyle şehirde okuma fırsatı bulmuştur. gizliden aysel'e aşıktır. ama kendini aysel'e bir türlü yakıştırmaz. sanat okulunda elektrik bölümünde okumuştur. bir dönem solculara takılarak nazım'ın şiirlerine merak salmıştır. trt'de işe başlamış sonra yönetimin düşüncelerine ters gelen tutumlarından dolayı işi bırakmış ve elektrikçilik yapmaya devam etmiştir.

adalet ağaoğlu, atatürk ve milli şef inönü döneminde yetiştirilen gençliği ve sorunlarını ele almıştır. cumhuriyet gençliği değerleriyle, gelenekleriyle kavgalıdır. ana babasını küçümser. batıyı taklitten öteye geçemez. batılı değerleri sorgulamadan, körü körüne inanır ve benimser. sistem bu gençleri cumhuriyet ideolojisine göre yetiştirir. okullarında farklı kitaplar okumaları, hocalarının sözünden çıkmaları ve itiraz etmeleri kesinlikle yasaktır. tek elden ve tek tip olarak yetiştirilirler. bütün gençler birbirine benzerdir. farklı olana tahammül yoktur.

ölmeye yatmak'ta yeni bir halk yaratmak iddiasıyla yola çıkılan tek parti dönemi ironik bir şekilde ele alınır. ağaoğlu, özellikle dündar öğretmen üzerinden ironisini güçlendirir. zira dündar öğretmenin davranışları çağdaş, ilerici, batıcı olmaktan ziyade bütün bunların kötü ve bilinçsiz bir taklididir.

dar zamanlar üçlemesinin ilk kitabı olan ölmeye yatmaktan başka yazarın bir düğün gecesi ve hayır adlı diğer kitapları bulunmaktadır. en kısa zamanda onları da okuyup burda yazmak dileğiyle.